ناوه‌ڕۆك
چایە گیایییەکان
چایە گیایییەکان (بە ئینگلیزی: Herbal teas)، یان بە تیزەین (بە ئینگلیزی: Tisane) ناسراون، بریتین لە خووسێنراوی گیایی کە تێیدا بەشەکانی ڕووەک، وەک گوڵ و گەڵا، یان گیا و بەهاراتەکان، یان میوە وشککراوەکان لە ئاوی گەرمدا دەخووسێنرێن و وەک چا پێشکەش دەکرێن.
چایە گیایییەکان نابێت تێکەڵ بکرێن لەگەڵ چای ڕاستی، ئەمانە بە هیچ جۆرێک چا نین چونکە لە ڕووەکی کامیلیا بەرهەم نەهێنراون کە چای لێ بەرهەم دێت و کافایینیشیان تێدا نییە، بەڵکوو لە ڕووەکی تری جۆراوجۆر بەرهەم دێن، ئەمەش وادەکات هەمەجۆرییەکی زۆر لە بۆن و تام ببەخشن.
زیاتر لە سەدان جۆری چای گیایی بوونیان هەیە، ئەم خواردنەوە گیایییانە زۆر بەربڵاون و ساڵانێکی زۆرە بۆ خواردنەوە و چارەسەریش بەکارهاتوون، زۆربەی ئەم خواردنەوە گیایییانە ماددەی کافایینیان تێدا نییە و زۆرێکیشیان سوودی تەندرووستی باشیان هەیە. نموونەی باوترین جۆرەکانی چای گیایی کە سوودی تەندروستیان هەیە ئەمانەن.
چای بەیبوون
چای بەیبوون (بە ئینگلیزی: Chamomile tea) لە گوڵی بەیبوون دروست دەکرێت، یەکێکە لە باوترین جۆرەکان و بە گشتی بە تایبەتمەندی ئارامکەرەوە ناسراوە.
- بۆ یارمەتیدانی خەوتن بەکاردێت.
- وەک دژەبەکتریا، دژەهەوکردن و پارێزەری جگەر کاردەکات.
- سوودی هەیە بۆ سکچوون و برینی گەدە.
- یارمەتی کەمکردنەوەی نیشانەکانی پێش سوڕی مانگانە دەدات.
- یارمەتی کەمکردنەوەی چەوری خوێن و شەکری خوێن دەدات.
چای نەعنا
چای نەعنا (بە ئینگلیزی: Peppermint tea) یەکێکە لە زۆرترین چایە گیایییە خوراوەکان لە جیهاندا.
- بەناوبەنگە بۆ چارەسەرکردنی کێشەکانی هەرسکردن و دڵتێکچوون.
- تایبەتمەندی دژەئۆکسان، دژەشێرپەنجە، دژەبەکتریا و دژەڤایرۆسی هەیە.
- کاریگەرە بۆ گرژبوونەکانی سورێنچک و کۆڵۆن و ڕیخۆڵە، سوودیشی هەیە بۆ کۆنیشانەی کۆڵۆنی شڵەژاو.
- یارمەتیی کێشەکانی هەناسەدان دەدەن.
چای زەنجەفیل
چای زەنجەفیل (بە ئینگلیزی: Ginger tea)، چایەکی تامدار و تیژە، کە دژەئۆکسانی زۆری تێدایە و سوودی تەندروستی زۆری هەیە.
- شەڕ دەکات دژی هەوکردن و یارمەتی بەهێزکردنی کۆئەندامی بەرگریی لەش دەدات.
- چارەسەری دڵتێکچوون دەکات بەتایبەتیش دڵتێکچوونی سەرەتای دووگیانی، هەروەها دڵتێکچوونی پەیوەست بە شێرپەنجە و نەخۆشیی دەردەجوڵەش لادەبات.
- یارمەتی کێشەی هەرسنەکردنی خواردن و قەبزی دەدات، چارەسەری برینی گەدە دەکات.
- یارمەتی کەمکردنەوەی ئازاری سوڕی مانگانە دەدات، توێژینەوەکان دەریان خستووە کە دەکرێت کاریگەریی زەنجەفیل لە کەمکردنەوەی ئازاری سوڕی مانگانەدا وەک ئازارشکێن و دژەهەوکەری ئیبۆپڕۆفین وابێت.
- سوودی هەیە لە کەمکردنەوەی چەوری خوێن و شەکری خوێن.
- یارمەتیی زیادکردنی ئارەزووی خواردن دەدات.
چای دەوەنەسوورە
چای ڕۆیبس (بە ئینگلیزی: Rooibos tea) یان بە دەوەنەسوورە ناسراوە، لە گەڵاکانی ڕووەکی ڕۆیبس یان ڕووەکی جەنگەڵی سوور دروست دەکرێت کە لە ئەفریقیادا دەڕوێن. سوودەکانیشی بریتین لە:
- بەسوودە بۆ تەندروستیی ئێسک، گەشە و چڕیی ئێسک زیاد دەکات.
- هەوکردن و ژەهراویبوونی خانە کەمدەکاتەوە.
- ڕێگری لە نەخۆشییەکانی دڵ دەکات.
- ڕێژەی چەوری خراپ بۆ چەوری باش (LDL/HDL) کەمدەکاتەوە لە خوێندا.
چای لیمۆبۆن
چای لیمۆبۆن (بە ئینگلیزی: Lemon balm)، تامێکی لیمۆیی و سووکی هەیە.
- دڵەڕاوکێ و فشار کەمدەکاتەوە، یارمەتی خەوتن دەدات.
- جیڕی خوێنبەرەکان زیاد دەکات و ڕێژەی چەوری باش (HDL) زیاد دەکات، ئەمەش ڕێگری لە نەخۆشییەکانی دڵ، جەڵتەی مێشک و کەمبوونەوەی توانای مێشک دەکات و یادەوەری بەهێز دەکات.
- جیڕیی پێست زیاد دەکات.
- دژەئۆکسانە سروشتییەکانی جەستە زیاد دەکات، ئەمەش خانەکانی جەستە و دی ئێن ئەی لە زیانی ئۆکساندن دەپارێزێت.
چای کوجەرات
چای کوجەرات (بە ئینگلیزی: Hibiscus tea)، لە گوڵە ڕەنگاوڕەنگەکانی ڕووەکی کوجەرات دروست دەکرێت کە لە میسڕ دەڕوێت. چایەکە ڕەنگێکی پەمەیی سورباوی هەیە و تامی تیژ و بووژێنەرەوەیە.
- ڕێژەیەکی زۆر لە دژەئۆکسانەکانی تێدایە.
- وەک دژەڤایرۆس کار دەکات.
- چەوری خوێن و پەستانی خوێن کەمدەکاتەوە.
- نابێت ئەم چایە لەیەک کاتدا لەگەڵ دەرمانی ئەسپرین یان هایدرۆکلۆرۆتایەزاید وەربگیرێت، چونکە کارلێک دەکەن.
چای گوڵەقووچە
چای ئێکنەیشا (بە ئینگلیزی: Echinacea tea)، یان بە گوڵەقووچە ناسراوە (بە ئینگلیزی: Coneflower) لە ئەمریکای باکووردا دەڕوێت.
- زۆر کاریگەرە بۆ ڕێگریکردن و چارەسەرکردنی هەڵامەت.
- یارمەتی کۆئەندامی بەرگری دەدات.
- وا باشترە تووشبووانی ڕەبۆ و ئافرەتانی دووگیان بەکاری نەهێنن.
چای ڕۆز هیپ
چای ڕۆز هیپ (بە ئینگلیزی: Rose hip tea)، لە میوەی ڕووەکی ڕۆز هیپ دروست دەکرێت، کە بەزۆری لە وڵاتی چیلی دەڕوێت.
- ڕێژەیەکی زۆر لە ڤیتامین C تێدایە و تایبەتمەندی دژەهەوکردنی هەیە.
- سوودی هەیە بۆ هەوکردنی جومگەی ڕۆماتیدی و هەوکردنی ئێسک و جومگە (سەوەفان).
- کێشی لەش ڕێک دەخات.
- چرچی دەوری چاوەکان کەم دەکاتەوە و جیڕی و شێداری پێست زیاد دەکات.
چای گوڵەمریەم
چای گوڵەمریەم (بە ئینگلیزی: Sage tea)، ئەم چایە ساڵانێکی زۆرە بەکاردێت و سوودی تەندروستی زۆری هەیە.
- بەسوودە بۆ لەبیرچوونەوە و نەخۆشیی ئەلزەهایمەر.
- بەسوودە بۆ خەمۆکی.
- بەسوودە بۆ چارەسەری قوڕگ ئێشە.
- تەندروستی دڵ باشتر دەکات، هەروەها ڕێگری لە شێرپەنجەی کۆڵۆن دەکات.
چای گوڵەڕۆمی
چای گوڵەڕۆمی یان گوڵی ناردین (بە ئینگلیزی: Valerian tea) بەسوودە بۆ:
- هێورکەرەوەیە و بەسوودە بۆ بێخەوی.
- بەسوودە بۆ دڵەڕاوکێ و خەمۆکی.
- یارمەتی باشتربوونی نیشانەکانی تەمەنی بێ ئومێدی دەدات لە ئافرەتدا.
چای گوڵی شەست پەڕ
چای گوڵی شەست پەڕ (بە ئینگلیزی: Dandelion tea) بەسوودە بۆ:
- چارەسەری کێشەکانی جگەر، بەسوودە بۆ باشترکردنی نیشانەکانی هەوکردنی جگەر لە جۆری C.
- بۆ چارەسەری کێشەکانی زراو.
پوختە
زیاتر لە سەدان جۆری چای گیایی بوونیان هەیە و تام بۆنی هەمەجۆر دەبەخشن، لەگەڵ ئەوەی زۆربەیان سوودی تەندروستی باشیان هەیە، بەڵام دەکرێت هەندێک جۆریان زیانبەخش ببن، بۆیە لەکاتی دووگیانی و بوونی نەخۆشییەکی دیاریکراو یان وەرگرتنی دەرمان، دەبێت بە ڕێنوێنی پزیشک بەکار بهێنرێن، بەتایبەت ئەگەر ڕۆژانە بخورێنەوە.