ناوه‌ڕۆك
پێشەکی
نیشانە و چارەسەری تێکچوونی هۆڕمۆنەکان لە خانماندا (بە عەرەبی: أعراض وعلاج الاضطرابات الهرمونية لدى النساء، بە ئینگلیزی: Symptoms and treatment of hormonal disorders in women)، ناهاوسەنگی هۆرمۆنەکان کاتێک ڕوودەدات کە خانمان کێشەیەک یاخود خەمێک یاخود نا هاوسەنگییەک لە ژیان و جەستەی خانمەکەدا هەبێت.
هۆرمۆنەکان چین؟
هۆرمۆنەکان بریتین لە ماددە کیمیاییەکان کە ئەرکە جیاوازەکانی جەستە ڕێکدەخەن بە گواستنەوەی پەیامەکان لە ڕێگەی خوێنتەوە بۆ ئەندامەکانت و پێست و ماسولکەکانت و شانەکانی تر، هۆرمۆنەکان پێویستن بۆ ژیان و تەندروستیت، زانایان تا ئێستا زیاتر لە ٥٠ هۆرمۆنیان لە جەستەی مرۆڤدا دەستنیشان کردووە. هۆرمۆنەکان و زۆربەی ئەو شانانەی (بە شێوەیەکی سەرەکی ڕژێنەکان) کە دروستیان دەکەن و ئازادیان دەکەن سیستەمی ناوپۆشی لەش پێکدەهێنن. هۆرمۆنەکان کۆنتڕۆڵی چەندین پرۆسەی جیاوازی جەستە دەکەن، لەوانە:
- میتابۆلیزم
- هۆمۆستاسیس (هاوسەنگی ناوخۆیی بەردەوام).
- گەشەکردن
- ئەنجامدانی سێکس
- وەچە خستنەوە
- خولی خەوتن و بەئاگابوونەوە
- میزاجی بوون
تێکچوونی هۆرمۆنەکان چییە؟
ناهاوسەنگی هۆرمۆنەکان کاتێک ڕوودەدات کە تۆ زۆر یان کەم لە هۆرمۆنێک یان چەند هۆرمۆنێکت هەبێت. هۆرمۆنەکان سیگناڵێکی بەهێزن هەبوونی ئەم سیگناڵانە بۆ زۆرێک لە هۆرمۆنەکان دەتوانێت ببێتە هۆی گۆڕانکاری گەورە لە جەستەتدا و دەبێتە هۆی هەندێک حاڵەت کە پێویستیان بە چارەسەرکردنە. هەندێک ناهاوسەنگی هۆرمۆنەکان دەتوانێت کاتی بێت لە کاتێکدا هەندێکی تر دەتوانن درێژخایەن بن. جگە لەوەش هەندێک ناهاوسەنگی هۆرمۆنەکان پێویستی بە چارەسەر هەیە بۆ ئەوەی بتوانیت لە ڕووی جەستەییەوە تەندروست بمێنیتەوە، لەکاتێکدا هەندێکی تر ڕەنگە کاریگەری لەسەر تەندروستیت نەبێت بەڵام کاریگەری نەرێنی لەسەر ژیانی ڕۆژانەت هەبێت.
چ کێشەیەک بەهۆی ناهاوسەنگی هۆرمۆنەکانەوە دروست دەبێت؟
دەیان حاڵەتی پزیشکی بەهۆی کێشەی هۆرمۆنەکانەوە دروست دەبێت. بۆ زۆربەی هۆرمۆنەکان هەبوونی زۆر یان کەمیان دەبێتە هۆی نیشانە و کێشە لەگەڵ تەندروستیت. لە کاتێکدا زۆرێک لەم ناهاوسەنگیانە پێویستیان بە چارەسەرکردن هەیە، هەندێکیان دەتوانن کاتی بن و لەوانەیە بۆ هەمیشە بەوجۆرە نەمێننەوە. هەندێک لە باوترین حاڵەتەکانی پەیوەست بە هۆرمۆنەکان بریتین لە:
- ناڕێکی سوڕی مانگانە (ماوەی سوڕی مانگانە): چەند هۆرمۆنێک بەشدارن لە سوڕی مانگانەدا. بەهۆی ئەمەوە ئەگەر ناهاوسەنگی لە یەکێک لەم هۆڕمۆنانە یان چەند هۆرمۆنێکدا دەبێتە هۆی ناڕێکی سوڕی مانگانە. حاڵەتە تایبەتەکانی پەیوەست بە هۆرمۆنەکان کە دەبنە هۆی ناڕێکی سوڕی مانگانە بریتین لە نیشانەکانی هێلکەدانی فرە کیسی (PCOS) و سوڕی مانگانە.
- نەزۆکی: ناهاوسەنگی هۆرمۆنەکان هۆکاری سەرەکی نەزۆکییە لەو کەسانەی کە لە کاتی لەدایکبووندا بە مێینە دەستنیشانکراون. حاڵەتەکانی پەیوەست بە هۆرمۆنەکان وەک PCOS و aovulation دەتوانن ببنە هۆی نەزۆکی. هەروەها ئەو کەسانەی کە لە کاتی لەدایکبووندا بە نێر دەستنیشان دەکرێن دەتوانن تووشی ناهاوسەنگی هۆرمۆنەکان ببن کە کاریگەری لەسەر توانای منداڵبوون هەیە، وەک دابەزینی ئاستی هۆرمۆنی تێستۆستیرۆن (هیپۆگۆنادیزم).
- زیپکە: زیپکە بە پلەی یەکەم بەهۆی گیرانی کونیلەکانەوەیە. لە کاتێکدا زۆرێک لە هۆکارەکان بەشدارن لە گەشەکردنی زیپکە، هەڵاوسانی هۆرمۆنەکان بە تایبەت لە کاتی باڵغبووندا هۆکارێکی بەرچاوە. ڕژێنە چەورییەکان کە ئەوانەی لە پێستی دەموچاوتدان، کاتێک هۆرمۆنەکان لە کاتی باڵغبووندا چالاک دەبن و هاندەدرێن.
- زیپکەی هۆرمۆنی (زیپکەی گەورەساڵان): زیپکەی هۆرمۆنی (زیپکەی گەورەساڵان) کاتێک دروست دەبێت کە گۆڕانکاری هۆرمۆنەکان بڕی ئەو چەورییە زیاد دەکات کە پێستت بەرهەمی دەهێنێت. ئەمەش بە تایبەتی لە کاتی دووگیانی و وەستانی سوڕی مانگانە و بۆ ئەو کەسانەی کە چارەسەری هۆرمۆنی تێستۆستیرۆن بەکاردەهێنن باو دەبێت.
- نەخۆش شەکرە: لە ئەمریکا باوتریین حاڵەتی ناوپۆشی دەرەقی (پەیوەندیدار بە هۆرمۆن) نەخۆشی شەکرەیە. لە نەخۆشی شەکرەدا پەنکریاست هیچ یان بەشی پێویست لە هۆرمۆنی ئەنسۆلین دروست ناکات یان جەستەت بە باشی بەکاری ناهێنێت، نەخۆشی شەکرە چەند جۆرێکی جیاواز هەیە کە باوترینیان بریتین لە شەکرەی جۆری دوو، شەکرەی جۆری یەکەم و شەکرەی دووگیانی. هەروەها ئەوانەی نەخۆشی شەکرەیان هەیە پێویستیان بە چارەسەر هەیە.
- نەخۆشی غودەی دەرەقی: دوو جۆری سەرەکی نەخۆشی غودەی دەرەقی هەن کە بریتین لە کەمبوونەوەی غودەی دەرەقی (کەمبوونەوەی ئاستی هۆرمۆنی غودەی دەرەقی) و زیادبوونی غودەی دەرەقی (بەرزبوونەوەی ئاستی هۆرمۆنی غودەی دەرەقی). هەروەها نەخۆشی غودەی دەرەقی پێویستی بە چارەسەر هەیە.
- قەڵەوی: زۆرێک لە هۆرمۆنەکان دەتوانن کاریگەرییان هەبێت لەسەر چۆنیەتی ئاماژەدان بە جەستەت کە پێویستت بە خۆراک و چۆنیەتی بەکارهێنانی وزەی جەستەت، بۆیە ناهاوسەنگی هەندێک هۆرمۆن دەبێتە هۆی زیادبوونی کێش لە شێوەی هەڵگرتنی چەوری. بۆ نموونە زیادەڕۆیی لە کۆرتیزۆڵ (هۆڕمۆنێک) و کەمی هۆرمۆنەکانی غودەی دەرەقی (کەمی غودەی دەرەقی) دەتوانن بەشداربن لە قەڵەوی.
نیشانەکانی تێکچوونی هۆرمۆنەکان کە کاریگەری لەسەر میتابۆلیزمت هەیە
ناهاوسەنگی هۆرمۆنە باوەکان ئەوانە دەگرێتەوە کە کاریگەرییان لەسەر میتابۆلیزمت هەیە. میتابۆلیزمت پێکدێت لەو کارلێکە کیمیاییانەی لە خانەکانی جەستەتدا هەیە کە ئەو خۆراکەی دەیخۆیت دەگۆڕێت بۆ وزە. چەندین هۆرمۆن و پرۆسەی جیاواز بەشدارن لە میتابۆلیزمدا. نیشانەکانی ناهاوسەنگی هۆرمۆنەکان کە کاریگەری لەسەر میتابۆلیزمت هەیە بریتین لە:
- لێدانی دڵ بە شێوەیەکی خاو یان خێرا.
- زیادبوونی کێش یان دابەزینی کێش بە شێوەیەکی نا ئاسایی.
- شەکەتی
- قەبزی
- سکچوون یان زۆرتر جووڵەی ڕیخۆڵە.
- سڕبوون و ڕەوقبوون لە دەستەکانتدا.
- ئاستی کۆلیسترۆڵی خوێن بەرزترە لە ئاسایی.
- خەمۆکی یان دڵەڕاوکێ
- نەتوانینی بەرگەگرتنی پلەی گەرمی سارد یان پلەی گەرمی گەرم.
- پێست و قژی وشک و درشت.
- پێستێکی تەنک و گەرم و شێدار.
- دابەشبوونی ناڕێکی چەوری لەش.
- تۆخبوونی پێستی چەناگە یان پشت و لاکانی ملت (acanthosis nigricans).
- تینوێتی زۆر و زۆر میزکردن.
ناهاوسەنگی هۆرمۆنەکان چۆن چارەسەر دەکرێت؟
چارەسەری ناهاوسەنگی هۆرمۆنەکان بەندە بەوەوە کە هۆکارەکەی چییە. ئەگەر ئاستی هۆرمۆنەکانت کەمترە لە ئاسایی، چارەسەری سەرەکی چارەسەری گۆڕینی هۆرمۆنەکانە. بەپێی ئەوەی کام هۆرمۆن کەمی هەیە دەتوانیت دەرمانی زارەکی (حەب) یان دەرمانی دەرزی بەکاربهێنیت. بۆ نموونە ئەگەر ئاستی هۆرمۆنی غودەی دەرەقیت کەم بوو (کەم غودەی دەرەقی)، ئەوا لە ڕێگەی پزیشکی پسپۆڕەوە دەتوانێت حەبی هۆرمۆنی تایرۆید بەکاربهێنیت. ئەگەر کەمی هۆرمۆنی گەشەکردنت هەیە بە ئەگەرێکی زۆرەوە دەبێت دەرزی هۆرمۆنی گەشەی دروستکراو بەکاربهێنیت.
ئەگەر ئاستی هۆرمۆنەکانت بەرزترە لە ئاسایی ئەوا چەندین بژاردەی چارەسەرکردن هەیە بەپێی هۆکارەکە. بژاردەکان بریتین لە دەرمان، نەشتەرگەری، چارەسەری تیشکی یان تێکەڵەیەک لە هەریەکێک لەمانە. بۆ نموونە ئەگەر تۆ پرۆلاکتینۆمات هەیە، وەرەمێکی بێهۆشکەر (ناشێرپەنجەیی) کە دەبێتە هۆی زیادبوونی پرۆلاکتین (هۆرمۆنێک)، لەوانەیە پزیشکەکەت دەرمانێکت بۆ بنووسێت بۆ بچووککردنەوەی وەرەمەکە یان لەوانەیە پێویستت بە نەشتەرگەری بێت بۆ لابردنی وەرەمەکە.
